Τουρισμός; Ναι μεν, αλλά…

«Ο παθός μαθός», έτσι λέει ο απλό κόσμος, θεωρώντας ότι αυτός που έπαθε κάτι, απεκόμισε τη σχετική εμπειρία και έμαθε απ’ αυτό. Το ερώτημα, όμως, είναι: ισχύει αυτό πράγματι; Μαθαίνουμε εμείς, όσοι κατοικούμε σ’ αυτόν τον τόπο, απλοί πολίτες, πολιτικοί και διοικούντες, γεωργοί, αλιείς και κτηνοτρόφοι, έμποροι και επιχειρηματίες, ως λαός ολόκληρος, από τα λάθη μας;

Αν κρίνουμε από αυτά που συμβαίνουν κάθε τόσο και μας ξαφνιάζουν, μας βρίσκουν απροετοίμαστους και τελικά μας ταλαιπωρούν, φαίνεται ότι τα παθήματα μας δεν μας γίνονται και μαθήματα!

Έτσι, π.χ. βλέπουμε, με την κρίση λόγω κορονοϊού, το κράτος να τρέχει να προλάβει ένα ντόμινο από «κανόνια» που θα συμπαρέσυρε στην πτώχευση δεκάδες επιχειρήσεις, γιατί ακόμη εξακολουθούμε να επιτρέπουμε να διακινούνται μεταχρονολογημένες επιταγές¹, παρά τα όσα είδαμε να συμβαίνουν στην άλλη, την εντελώς πρόσφατη, την οικονομική εκείνη τη φορά κρίση.

Βλέπουμε επίσης, παρά την οδυνηρή εμπειρία που είχαμε με την τρομακτική έκρηξη της ανεργίας, που από 7,8% το 2008² εκτινάχθηκε στο απίστευτο 27,5% το 2013, σημαντικό μέρος³ της οποίας οφείλεται στην υποχώρηση στο διάστημα αυτό κατά 24% περίπου της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του τομέα των Υπηρεσιών, ο τομέας αυτός να διατηρεί από το 2008 μέχρι και το 2018 ένα ποσοστό συμμετοχής στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ ή GDP) της χώρας, που κυμαίνεται από 71 έως 73% περίπου⁴, όταν η συμμετοχή του Πρωτογενούς Τομέα στο ΑΕΠ, γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία κ.λπ., αλλά και της Βιομηχανίας, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας και των κατασκευών να εξακολουθούν να αποτελούν μόνο το 4% και 13% περίπου αυτού αντίστοιχα.

Έτσι, βλέπουμε και τον Τουρισμό να έχει καταλάβει κυρίαρχη θέση στις προτεραιότητες μας και, αντί να αποτελεί το αναγκαίο συμπλήρωμα του Πρωτογενούς και Δευτερογενούς Τομέα παραγωγής, να τους έχει καταστήσει στη συνείδηση μας, αλλά και στη πραγματικότητα, παρίες και φτωχούς του συγγενείς, μέχρι βέβαια που ήρθε η κρίση, της πανδημίας αυτή τη φορά, για να καταλάβουμε(;) τη σημασία τους, να μην τρέχουμε στους φούρνους και στα super markets, λέγοντας το ψωμί ψωμάκι και αναζητώντας τρόφιμα, και να αντιληφθούμε το ότι άλλος είναι στην κυριολεξία το κυρίως πιάτο και άλλος το… επιδόρπιο⁵!

Βάζοντας λοιπόν καλά στο μυαλό μας ότι, εάν δεν υπάρχει ένας στιβαρός Πρωτογενής και Δευτερογενής Τομέας, θα παίζουμε κάθε τόσο «ρώσικη ρουλέτα», ας δούμε τι μπορεί και πρέπει βασικά να γίνει στον Τουριστικό κλάδο, ώστε να ξεπεράσει τα δομικά του προβλήματα και να μπορεί στο μέλλον να στέκει καλύτερα στα πόδια του, παίζοντας τον ρόλο που πραγματικά πρέπει να έχει και όχι αυτόν που στηρίζουμε όλες τις ελπίδες μας και έρχεται να μας σώσει, ως ο από μηχανής Θεός.

Ουκ εν τω πολλώ το ευ ή όταν τα νούμερα απλώς… ευημερούν!

Τα νούμερα συχνά μας εντυπωσιάζουν. Και, αν μείνουμε απλώς σε εντυπώσεις, μικρό θα’ λεγε κανείς το κακό. Αν όμως αυτά μας οδηγούν σε λάθος συμπεράσματα και επακόλουθες ενέργειες, τότε τα πράγματα γίνονται σοβαρά έως καταστροφικά.

Το πάθαμε με την οικονομική κρίση του 2008, που νομίζαμε μέχρι τότε, βλέποντας ρυθμούς ανάπτυξης⁶ κοντά στο 4% και τις Τράπεζες να σε κυνηγούν να σου δώσουν κανένα δάνειο, οποιοδήποτε, ότι πλουτίσαμε ξαφνικά και το χρήμα, το δανεικό βέβαια, έτρεχε και στα… πεζοδρόμια!

Το πάθαμε και τώρα που, βλέποντας το κύμα των τουριστών να μεγαλώνει αυτά τα χρόνια, ξεχάσαμε να εξετάσουμε γιατί συνέβαινε αυτό, δεν γυρίσαμε, παρασυρμένοι από το μέγεθος του, να δούμε ποιο ήταν το πραγματικό μας όφελος, συγκρίνοντας παλαιότερα στοιχεία με τα πρόσφατα, όπου η πιο προσεκτική εξέταση των στοιχείων θα μας έδειχνε ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι, όπως φαίνονται⁷.

Έτσι, πάνω στον ενθουσιασμό μας, θολωμένοι από τα εκατομμύρια των τουριστών που ήρθαν στη χώρα μας και προσδοκώντας ακόμα μεγαλύτερα, ξεχάσαμε ότι σ’ αυτό μπορεί να συνέβαλε και το τι συνέβη, και σε σημαντικό βαθμό συμβαίνει ακόμη τώρα, στους άλλους δημοφιλείς γειτονικούς μας τουριστικούς προορισμούς, δηλαδή Τουρκία και Αίγυπτο⁸ (πολεμικές συγκρούσεις, τρομοκρατικές ενέργειες, εσωτερικές διαμάχες, κ.λπ.)

Και, το κυριότερο, δεν αφήσαμε καθόλου να περάσει από το μυαλό μας τι θα συνέβαινε, αν το κύμα αυτό των τουριστών σταματούσε για κάποιο λόγο και ερχόταν νηνεμία. Ξεχάσαμε, έτσι, ότι ο Τουρισμός είναι ένα ιδιαίτερα ευπαθές προϊόν που επηρεάζεται εύκολα, ιδιαίτερα εάν στηρίζεται κατά μεγάλο μέρος στο σλόγκαν «ήλιος και θάλασσα», από τις τιμές του ανταγωνισμού, τις προσφερόμενες υπηρεσίες, τις κάθε λογής κρίσεις, εξωτερικές και εσωτερικές, αλλά και ένα πλήθος από άλλους αστάθμητους παράγοντες⁹.

Ξεκινώντας από τα βασικά ή βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους

Ο Τουρισμός ανήκει στον Τριτογενή Τομέα παραγωγής, αυτόν που περιλαμβάνει την παροχή υπηρεσιών. Για την ύπαρξη του όμως, πέρα από αυτά που μπορεί να προσελκύσουν τον επισκέπτη, φυσικές ομορφιές, αρχαιότητες, μουσεία, υγιεινό κλίμα κ.λπ., είναι αναγκαία η ύπαρξη και των δύο άλλων Τομέων, του Δευτερογενούς, που αναλαμβάνει την επεξεργασία και μεταποίηση των πρώτων υλών, και βέβαια του Πρωτογενούς, που παρέχει αυτές τις πρώτες ύλες, εκτός, βέβαια, εάν θεωρούμε ότι η ολόκληρη η χώρα είναι κυρίως ένα τεράστιο χρηματοοικονομικό κέντρο, ένα City Λονδίνου, ας πούμε, οπότε θα μπορούσε, ίσως λέμε, να επιλέξει να εισάγει σχεδόν τα πάντα.

Επειδή, όμως, σίγουρα δεν είμαστε μια τέτοια χώρα, και ούτε πρόκειται, θα πρέπει αρχικά να ξεκινήσουμε, ως καλοί νοικοκυραίοι και νοικοκυρές, από τα βασικά, αυτά που έχουμε και δεν τους δίνουμε σημασία, τουλάχιστον τόση όσο χρειάζεται, για να δούμε που βρισκόμαστε και τι μπορεί ή πρέπει να κάνουμε και μετά να πάμε και παρακάτω. Έχουμε λοιπόν:

Πρωτογενής Τομέας - Μεταποίηση και μοντέλο «Τσιόδρα»

Εδώ, τι να πει κανείς; Είναι σαν να έχεις το καλύτερο αδαμαντωρυχείο και είτε να το αφήνεις αναξιοποίητο ή να πουλάς τα διαμάντια ακατέργαστα! Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι χρόνια τώρα έχουν μαζευτεί πολλά, πάρα πολλά θέματα, που στην κυριολεξία πνίγουν τους Τομείς αυτούς και όσους μ’ αυτούς ασχολούνται.

Είναι θέματα που έχουν να κάνουν, για να αναφερθούμε μόνο στη γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή¹⁰, μιας και το θέμα είναι τεράστιο, κυρίως με τον μικρό κλήρο, τις μικρές μονάδες και την, ως αποτέλεσμα αυτών, μικρή παραγωγικότητα και παραγωγή, που αναπόφευκτα υφίσταται την εκμετάλλευση των παραγωγών από αρκετούς εμπόρους. Έχουμε, όμως, και τις «ελληνοποιήσεις» εισαγόμενων προϊόντων, την πάντοτε παρούσα γραφειοκρατία και βέβαια την έλλειψη συστηματικής φροντίδας του κράτους, που με συνεργασία όλων των εμπλεκομένων, κρατικοί και πανεπιστημιακοί φορείς, θα έπρεπε όχι μόνο να επεμβαίνει, όταν τα προβλήματα έχουν γιγαντωθεί και η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο, αλλά να σκύβει συνεχώς και με προσοχή πάνω στους κλάδους αυτούς, για να τους βοηθά αποτελεσματικά και κυρίως να τους καθοδηγεί.

Αντ΄ αυτού έχουμε τους πολιτικούς που υπόσχονται πολλά πριν και τα ξεχνούν αμέσως μετά, έχουμε τις επιδοτήσεις που αντί για εργαλείο μετασχηματισμού και ανάπτυξης του κλάδου έγιναν στο παρελθόν(;) αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης και κάθε λογής «καμπαρεσκορπισμάτων», μέχρι βέβαια που οι «κουτόφραγκοι» ανακάλυψαν ότι οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις ήταν μεγαλύτερες από την έκταση όλης της χώρας και τα αμνοερίφια πιο πολλά από τα… μυρμήγκια, έχουμε τέλος(;) και την απαξίωση των Συνεταιρισμών που, αφού τάισαν καλά τους κάθε λογής κομματικούς εγκάθετους, χρεοκόπησαν, αφήνοντας σε Τράπεζες και στο κράτος, δηλαδή εμάς τους υπόλοιπους, να πληρώσουν τα σπασμένα!

Για να μην τα βλέπουμε, όμως, όλα μαύρα, δεν πρέπει να μην αναφέρουμε ότι έχουν γίνει και αξιόλογες προσπάθειες από κάποιους παραγωγούς και μικρούς Συνεταιρισμούς στην αξιοποίηση ή/και καθετοποίηση της παραγωγής, όπως στο κρασί, στο λάδι, στα ροδάκινα, στα κεράσια, στον κρόκο, στη μαστίχα και αρκετά άλλα καθώς και τη στροφή σε σύγχρονες αλλά κερδοφόρες καλλιέργειες, π.χ. ακτινίδια, χωρίς να ξεχνάμε, βέβαια, και τις πολύ αξιόλογες βιομηχανικές μονάδες στην παραγωγή τυποποιημένων γαλακτομικών προϊόντων.

Είναι όμως αυτό αρκετό; Έχουν γενικά τη στήριξη του κράτους; Την απάντηση τη δίνει η αύξηση του ΦΠΑ στο 24% (πού λέτε;) στο… κρασί (πρέπει να είμαστε εντελώς ανόητοι ή κάποιοι που κυκλοφορούν ακόμη ελεύθεροι θα έπρεπε να είναι για.. δέσιμο), τη δίνει όταν δεχτήκαμε σχεδόν αδιαμαρτύρητα την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλέπε βιομηχανικής Γερμανίας) να σταματήσουν οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων στη Ρωσία και μας έμεινε όλη η παραγωγή ροδάκινων να… την κοιτάμε, τη δίνει και η συμμετοχή στο ΑΕΠ της χώρας που πασχίζει να ξεπεράσει (προσοχή, συνολικά όμως) στον Πρωτογενή Τομέα μόλις το 4% και στον Δευτερογενή το 13% (μπράβο μας!)

Τι μέλλει λοιπόν γενέσθαι; Την απάντηση την έδωσε η ίδια η κρίση με τον κορονοϊό, την έδωσε το μοντέλο «Τσιόδρα»! Σύσταση μιας επιτελικής ομάδας που θα απαρτίζεται από καθηγητές Γεωργικών Πανεπιστημίων και άλλων σχετικών Σχολών και μιας δεύτερης που θα απαρτίζεται από τεχνοκράτες και ανθρώπους της αγοράς, όπου η πρώτη θα καθορίζει το τι, πού και πώς πρέπει να παραχθεί και η δεύτερη κυρίως το πού και πώς πρέπει να συσταθούν και οργανωθούν αντίστοιχα μεγάλες, καθετοποιημένες όμως, και βιώσιμες συνεταιριστικές μονάδες¹¹ που, ξεκινώντας από την παραγωγή και φτάνοντας έως τη μεταποίηση και διάθεση, θα αξιοποιούν στο έπακρο τον πλούτο της ελληνικής γης και το σχεδόν μοναδικό κλίμα της χώρας, παράγοντας ποιοτικά προϊόντα¹² που θα καλύπτουν μεν τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς, θα στοχεύουν όμως και στις ξένες, όπου εκεί, όπως και να το κάνουμε, το μέγεθος (της εταιρίας) πραγματικά μετράει.

Θα αναρωτηθείτε, βέβαια: Και ο ρόλος του κράτους; Ασφαλώς και υπάρχει και είναι όχι μόνο σημαντικός, αλλά και καθοριστικός, αφού για να επιτύχει το παραπάνω εγχείρημα θα πρέπει να βρίσκεται υπό την εποπτεία του κράτους, ώστε να πεισθούν αυτοί που θα συμμετάσχουν και κυρίως οι ιδιοκτήτες μικρών γεωργικών κλήρων και κτηνοτροφικών μονάδων, που αποτελούν άλλωστε και την πλειονότητα, ότι δεν πιάστηκαν για μια ακόμη φορά κορόιδα, όπου άλλος έχασκε και… άλλος έφαγε!

Ο ρόλος όμως του κράτους δεν πρέπει να σταματά εδώ· πρέπει να δείχνει ότι νοιάζεται πραγματικά να επιτύχει η προσπάθεια αυτή, κάνοντας ό,τι μπορεί για να μην επιβαρύνεται το κόστος παραγωγής, βλέπε υπέρμετρη φορολογία, κόστος καυσίμων και λιπασμάτων, μεταφορικά, κόστος δανεισμού κ.λπ., να υποστηρίζει συνεχώς προωθητικές ενέργειες για την κατανάλωση ελληνικών προϊόντων στο εσωτερικό (είδαμε πώς αυτό γίνεται με την επιδημία του κορονοϊού) και τη διάδοση τους στο εξωτερικό (ενεργός ο ρόλος εδώ του υπουργείου Εμπορίου και Εξωτερικών, με τη ουσιαστική όμως δραστηριοποίηση και των εμπορικών ακολούθων στις Πρεσβείες), και βέβαια οι εκάστοτε υπουργοί και υφυπουργοί να ακούνε τις εισηγήσεις των ειδικών, προχωρώντας στις σχετικές νομοθετικές ή άλλες ρυθμίσεις που χρειάζονται για την υλοποίηση των εισηγήσεων αυτών και την προστασία της παραγωγής.

Ουσιαστικά λοιπόν μιλάμε για τη δημιουργία Clusters, όπου επαγγελματικές ενώσεις παραγωγών, Πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, επιμελητήρια και το ίδιο το κράτος συνεργάζονται για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης στον τομέα αυτό, ώστε να συνδυάζεται αρμονικά η παραγωγικότητα με την καινοτομία.

Τουρισμός: Επάνοδος στην πραγματικότητα

Στα προηγούμενα καταδείχθηκε ότι η γιγάντωση του τουριστικού ρεύματος στη χώρα μας δεν συμβαδίζει αναγκαστικά στην κατ’ αναλογία συμμετοχή του στο ΑΕΠ της. Ενέχει όμως επιπλέον και ένα μεγάλο κίνδυνο· να στρέφονται ολοένα και μεγαλύτερες επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα στη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών για τη φιλοξενία και εστίαση των τουριστών αυτών, αποστερώντας όχι μόνο χρήματα από άλλους τομείς της οικονομίας, αλλά αφήνοντας όσους χωρίς μέτρο επενδύουν στον τομέα αυτό κυριολεκτικά ξεκρέμαστους και καταχρεωμένους στις Τράπεζες, όταν το ρεύμα αυτό ανακοπεί ή ακόμα χειρότερα, όπως τώρα, κινδυνεύει να μηδενιστεί.

Έτσι, το να επικαλούμαστε το κράτος, που είναι δηλαδή όλοι εμείς, να τρέξει να βοηθήσει δεν αποτελεί λύση, γιατί προκύπτουν αναπόφευκτα τα εξής ερωτήματα: Εντάξει, αλλά πόσο και μέχρι πότε;

Τι μέλει λοιπόν γενέσθαι; Η πρώτη απάντηση δόθηκε ήδη παραπάνω: Βαθμιαία στροφή στον Πρωτογενή και Δευτερογενή Τομέα, ώστε να υπάρχει μια στέρεη βάση που επιτέλους, ό,τι και να γίνει, απευθύνεται σε 10 εκατ. τουλάχιστον πελάτες, τους κατοίκους αυτής της χώρας!

Και τον Τουρισμό; Να τον ξεχάσουμε; Όχι βέβαια, αρκεί να κάνουμε όλα αυτά που πρέπει, ώστε να πατά και αυτός σε μια πιο στέρεη βάση, ξεπερνώντας τα δομικά του προβλήματα, και να τον έχουμε θέσει στη σωστή του διάσταση, μην ξεχνώντας ότι αποτελεί το… επιδόρπιο και όχι το κυρίως πιάτο. Έτσι, υπάρχουν αρκετά πράγματα που προτείνονται να γίνουν, ώστε οι ξενοδόχοι και εστιάτορες να μην κάθονται κάθε τόσο μπροστά στα άδεια δωμάτια και τραπέζια περιμένοντας τους… βαρβάρους, χρησιμοποιώντας, μεταφορικά βέβαια, τον τίτλο του ποιήματος του Καβάφη.

Προτείνεται λοιπόν:

♦   Στροφή, κατά προτεραιότητα, στον θεματικό και ηλικιακό Τουρισμό

Αυτός μπορεί να είναι κυρίως αφενός ο ιατρικός, ιαματικός και θρησκευτικός Τουρισμός και αφετέρου αυτός που απευθύνεται σε ηλικιωμένους και συνταξιούχους. Αυτοί οι κλάδοι μπορεί να αποτελέσουν μία στέρεη και όχι ευκαιριακή βάση επισκεπτών της χώρας που μπορεί να επεκτείνουν σημαντικά την τουριστική περίοδο, ειδικά την Άνοιξη και το Φθινόπωρο. Ιδιαίτερη μάλιστα προσοχή χρειάζεται να δοθεί στην ομάδα των ηλικιωμένων και συνταξιούχων που, αναζητώντας ένα όμορφο, ηλιόλουστο και ήμερο τόπο, με μια ποικιλία από εκλεκτά διατροφικά προϊόντα, μπορεί να επιλέξουν να ενοικιάσουν ένα διαμέρισμα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή ακόμα και να το αγοράσουν, μένοντας πλέον ως μόνιμοι κάτοικοι στη χώρα. Βασικό στοιχείο, όμως, για την προσέλκυση αυτής της ομάδας είναι η ύπαρξη ιατρικής φροντίδας όπου και όταν χρειαστεί. Το μάθημα με τον κορονοϊό και την εμπέδωση του πόσο απαραίτητη είναι η ύπαρξη ενός καλού συστήματος Υγείας ελπίζουμε να μην ξεχαστεί!

♦   Ας προσέξουμε και τον εναλλακτικό Τουρισμό, περιπατητικό και αρχαιολογικό

Η Ελλάδα δεν είναι μόνο ήλιος και θάλασσα. Έχει πανέμορφα βουνά που χαίρεσαι να περπατάς στις διαδρομές - μονοπάτια που υπάρχουν. Χρειάζεται, όμως, να στρέψουμε περισσότερο την προσοχή μας σ’ αυτά, να τα φροντίσουμε και να τα αξιοποιήσουμε. Αν δούμε πώς έχουν αξιοποιήσει περιπατητικές διαδρομές στη Νέα Ζηλανδία, την Ισπανία αλλά και αλλού και πόσο κόσμο προσελκύουν θα μας φύγουν… τα σαγόνια. Αυτό το είδος Τουρισμού δεν θα αξιοποιήσει μόνο ένα συνεχώς διογκούμενο κίνημα ανθρώπων που θέλουν να περπατήσουν και αναζητούν την επαφή με τη φύση, αλλά θα δώσει ζωή και στα διάσπαρτα ορεινά μας χωριά που αργοσβήνουν, αφού οι νέοι τα εγκαταλείπουν, αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες, όχι όμως και ποιότητα ζωής, στις πόλεις.

Στον τομέα αυτόν έρχεται να συμβάλλει και το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ» που σχεδιάζει και προτείνει ολιστικά προγράμματα πολιτιστικού τουρισμού (πολιτιστικές – περιβαλλοντικές διαδρομές και αρχαιολογικά πάρκα), για τη σύνδεση των μνημείων της χώρας με την τοπική επιχειρηματικότητα και την παραγωγή του Πρωτογενούς τομέα της. Ας το στηρίξουμε.

♦   Γαστρονομικός Τουρισμός ή όταν η «μυωπία» βλάπτει σοβαρά… το τουριστικό μας προϊόν!

Αλήθεια, τι έρχεται στο νου μας όταν σκεπτόμαστε ένα ταξίδι στη Γαλλία; Σίγουρα, μια επίσκεψη στο μουσείο του Λούβρου και στον πύργο του Άιφελ, μια βόλτα στον Σηκουάνα και στη Μονμάρτρη και βέβαια ένα ποτήρι γαλλικό κρασί με τουλάχιστον μια ποικιλία γαλλικών τυριών. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για την Ιταλία. Όταν όμως η σκέψη μας πάει στην Ελλάδα τότε έρχονται στο νου κυρίως γαλάζια νερά και ήλιος. Άντε να βάλουμε και την Ακρόπολη, κάποια αρχαία και την παραλία με το ναυάγιο στη Ζάκυνθο. Και η περίφημη Μεσογειακή κουζίνα; Έ, αυτή πάει πίσω, τόσο πίσω που σχεδόν δεν φαίνεται!

Κι όμως, ο γαστρονομικός τουρισμός, αυτός δηλαδή που οι ταξιδιώτες επιδιώκουν να βιώσουν μοναδικές γαστρονομικές εμπειρίες, είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού, όπου ο ταξιδιώτης γνωρίζει τον τόπο που επισκέπτεται καλύτερα μέσα από τις διατροφικές παραδόσεις, συνταγές και γεύσεις, αποτελώντας μια από τις μεγαλύτερες τάσεις στον χώρο του τουρισμού παγκοσμίως. Επιβάλλεται λοιπόν τα ξενοδοχεία, και όχι μόνο, να κατανοήσουν καλά αυτό και να προβάλουν με κάθε τρόπο την τοπική γαστρονομία και τις συναφείς επιχειρήσεις στους πελάτες τους (προβολή τοπικών προϊόντων, παροχή και επίδειξη παρασκευής τοπικών φαγητών, επισκέψεις σε οινοποιεία, τυροκομία, γεωργικές και κτηνοτροφικές μονάδες και συνεταιρισμούς). Το παράδειγμα το έδωσε, με εξαιρετικά αποτελέσματα, μια από τις μεγαλύτερες, ωραιότερες και πολυτελέστερες ξενοδοχειακές μονάδες της χώρας, το «Κόστα Ναβαρίνο». Ας ακολουθήσουν και άλλες.

♦   Συνεδριακός και καλλιτεχνικός Τουρισμός

Τι πιο δελεαστικό από το να συμμετάσχει κανείς σε ένα συνέδριο, απολαμβάνοντας παράλληλα ένα θαυμάσιο κλίμα, ένα μπανάκι στην κοντινή οργανωμένη παραλία, πραγματικά μεσογειακή κουζίνα, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και, εάν ο χρόνος το επιτρέπει, ένα ολιγοήμερο πέρασμα από κάποιο από τα Ελληνικά νησιά; Εδώ χρειάζεται, όμως, πραγματικά η σύμπραξη του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα, ώστε ο πρώτος να φροντίσει για την εμφάνιση και καθαριότητα της πόλης (το πετάω ότι θέλω, όπου θέλω καθώς και το μουτζούρωμα των πάντων από κάθε λογής ηλίθιους πρέπει επιτέλους να σταματήσει. Ακούει κανείς;), για τις μετακινήσεις (συχνότητα δρομολογίων και ποιότητα συγκοινωνιακών μέσων και κυρίως ταξί) καθώς και την ύπαρξη και διεθνή προβολή των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και ο δεύτερος για την όσο το δυνατόν καλύτερη διαμονή των συνέδρων και οργάνωση της παραμονής τους, με συνεργασία με τα καλύτερα τουριστικά πρακτορεία και εστιατόρια. Είναι ο τομέας εκείνος που πραγματικά ισχύει πάλι «ουκ εν τω πολλώ το ευ»!

Εδώ, μιας και αναφέραμε τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ας κοιτάξουμε πάλι, με την προσοχή που αξίζει, την υποστήριξη των ξένων κινηματογραφικών παραγωγών στο τόπο μας, ένα τόπο που προσφέρεται ιδιαίτερα για κάτι τέτοιο, όχι μόνο λόγω της φυσικής και κάθε είδους ομορφιάς του, αλλά και του ήπιου κλίματος. Ο τομέας αυτός μπορεί να είναι μια πηγή τεράστιας και εντελώς δωρεάν προβολής της χώρας αλλά και παράπλευρων εσόδων, που όμως τα γρανάζια της γραφειοκρατίας και ο προσανατολισμός στον ευκαιριακό Τουρισμό του έχουν βάλει του κόσμου τα εμπόδια και αντικίνητρα και τον έχουν πραγματικά αγνοήσει. Ας δούμε, για να αναφέρουμε μόνο το παράδειγμα της Νέας Ζηλανδίας, τι κάνει και πόσο κόσμο προσελκύει η μακρινή αυτή χώρα, για να δουν το μέρος και τα σκηνικά που γυρίστηκε η ταινία «Ο άρχοντας των δακτυλιδιών», τίποτε άλλο.

♦   Περιορισμός του ρόλου των μεσαζόντων στον Τουρισμό

Είναι η Ελλάδα μια περιθωριακή χώρα, μια χώρα χαμένη στο πουθενά που έχει ανάγκη κάποιον μεσάζοντα για να της φέρει επισκέπτες; Δεν μπορεί παρά να σου έρθει στο νου αυτό το ερώτημα, όταν βλέπεις την εξάρτηση που έχουν οι ξενοδοχειακές μονάδες από ξένους ταξιδιωτικούς ομίλους ή πρακτορεία που θεωρούνται κολοσσοί(;) στον χώρο διακίνησης τουριστών. Η δικαιολογία είναι αυτό που είπαμε και στην αρχή: Φέρτε μου κόσμο, πολύ κόσμο και ας βάζω εγώ τα πάντα, ας έχω χρεωθεί στις Τράπεζες, ας μου μένουν τελικά μόνο τόσα που δεν φτάνουν ούτε για φιλοδώρημα! Δεν πειράζει, στείλε μου εσύ κόσμο να γεμίζω τα δωμάτια και θα βρω και μερικά κορόιδα, Έλληνες βέβαια, να τους χρεώσω τα πολλαπλάσια για να βγάλω τα σπασμένα.

 Τι να πεις; «νταβατζιλίκι» του κερατά από τη μια πλευρά και φτύσιμο του δικού μας, του Έλληνα, από την άλλη! Φταίνε όμως μόνο οι ξενοδόχοι; Μήπως φταίει ο ραγιαδισμός μας που, ως κράτος και ιδιώτες, δεν φροντίσαμε να φτιαχτεί ένα cluster, τουριστικό αυτή τη φορά, που, με τη συνεργασία των τοπικών μεγάλων και αξιόπιστων ταξιδιωτικών πρακτορείων, των ξενοδόχων (ΣΕΤΕ), των αεροπορικών εταιριών (της δικής μας όπου είναι δυνατόν) αλλά και των ναυτιλιακών και τη συνδρομή και υποστήριξη του κράτους (Υπουργείο Τουρισμού), θα εξασφάλιζε αξιόπιστα και με λογικό κόστος τη μεταφορά και διαμονή τουριστών στη χώρα μας, χωρίς μεσάζοντες, αφήνοντας όλους κερδισμένους με ένα λογικό περιθώριο κέρδους; Απλό; Και βέβαια, αρκεί βέβαια να απορρίψουμε την αντίληψη: «κόσμος να ‘ναι, ό,τι να ‘ναι και όπως να ‘ναι», περιμένοντας νομοτελειακά το πότε ο τελευταίος χρεοκοπημένος ξενοδόχος και μαγαζάτορας… θα κλείσει την πόρτα!

♦   Με το airbnb τι γίνεται;

Όχι, δεν ξεχάσαμε το airbnb, δηλαδή τα καταλύματα που νοικιάζονται μέσω αυτής της ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Υπάρχουν και αυτά. Και αυτά όμως έχουν πέσει στη παγίδα του μεσάζοντα, και αυτά έχουν χρεωθεί για να κάνουν την αναγκαία ανακαίνιση, και αυτά είχαν ανεβάσει τις τιμές στα ύψη, και αυτά έχουν μείνει τώρα, όπως και τα ξενοδοχεία, στον… άσσο!

Το ερώτημα είναι: Τελικά χρειάζεται να υπάρχουν το καταλύματα αυτά, αφού δρουν ανταγωνιστικά στα ξενοδοχεία και μάλιστα, πολλές φορές, με αδιαφανή και αθέμιτο τρόπο; Η απάντηση είναι: Ναι, χρειάζεται, υπό τη βασική προϋπόθεση ότι έρχονται να καλύψουν τη δυνατότητα διαμονής εκείνης της οικογένειας που το κόστος διαμονής της σε ξενοδοχείο είναι πραγματικά απαγορευτικό. Διαφορετικά κάνουν αθέμιτο ανταγωνισμό στα ξενοδοχεία.

Για τον σκοπό αυτό, όμως, πρέπει η τιμή κράτησης να είναι υψηλότερη κατά 50% τουλάχιστον ενός δωματίου ξενοδοχείου αντίστοιχης κατηγορίας με πρωινό, η διάρκεια ενοικίασης να μην ξεπερνά τις 90 ημερολογιακές ημέρες, εκ των οποίων οι 30 μόνο να είναι εντός της καλοκαιρινής περιόδου (Ιούνιος – Αύγουστος), τα καταλύματα αυτά να είναι δηλωμένα και τα παραστατικά ενοικίασης να καταχωρούνται στο Taxis. Διαφορετικά είτε θα υπάγονται, εάν βέβαια είναι δυνατόν, στην κατηγορία «Πανσιόν» είτε θα αναστέλλεται η άδεια λειτουργίας τους και θα επιβάλλονται τα σχετικά πρόστιμα. Έτσι όλοι, ξενοδόχοι, ιδιοκτήτες, τουρίστες, τοπικές κοινωνίες και το κράτος θα είναι ικανοποιημένοι. Όπως λένε, δεν γίνεται να τα θέλουμε όλα¹³, δηλαδή και τον σκύλο χορτάτο και την πίτα ολόκληρη!

Επίλογος

Έχουμε πει πολλές φορές ότι η κρίση, ή κάθε κρίση, είναι και μια ευκαιρία, μια ευκαιρία να τα βάλουμε κάτω, να δούμε τι και ποια δεν κάνουμε σωστά και να τα διορθώσουμε. Σε αυτό, ίσως, μπορεί να βοηθήσουν και τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω. Διαφορετικά μπορεί να περιμένουμε η κρίση να μην είναι τελικά τόσο καταστροφική, μήπως το 2021 δούμε να… πετιέται πάνω το πολυπόθητο και πολυαναμενόμενο, τόσον καιρό, ελατήριο της ανάπτυξης, πότε θα «πέσουν» λεφτά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και να ευχόμαστε να μην πτωχεύσει και η TUI Group, οι Τράπεζες να μας δώσουν επ’ αόριστον αναβολή καταβολής των δανείων, το κράτος να αναλαμβάνει την όποια χασούρα και γενικά να υπάρχει πάντα ένας καλός Θεός, έστω και αν είναι αυτός… ο από μηχανής!

Σημειώσεις

1.   Και στο θέμα αυτό, όπως και σε τόσα άλλα, υπάρχει στο βιβλίο «Τικ-Τακ» μια ολοκληρωμένη, απλή και απόλυτα εφαρμόσιμη λύση, η οποία και τους επιχειρηματίες θα διευκολύνει στις συναλλαγές τους και την αποφυγή ενός ντόμινο από εταιρίες που θα κινδύνευαν να έρθουν σε δυσχερή οικονομική θέση, ακόμα και να χρεοκοπήσουν, θα αποτρέπει.

2.  Είναι το έτος που έκανε την εμφάνιση της η διεθνής οικονομική κρίση, όταν εμείς, κατά τα λεγόμενα του τότε πρωθυπουργού, θεωρούσαμε ότι η οικονομία μας ήταν πλήρως «θωρακισμένη», για να αποδειχθεί σε λίγο, 2009, το εντελώς αντίθετο και ότι στην κυριολεξία ονειροβατούσαμε!

3.   Αναλυτική κατάσταση της μείωσης της απασχόλησης ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας από το έτος 2008 έως το 2013 παρουσιάζεται σε μελέτη υπό τον τίτλο «Η ελληνική αγορά εργασίας στα χρόνια της κρίσης» (πίνακας 2).

4.  Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο οι κλάδοι του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, των επισκευών οχημάτων και μοτοσικλετών, της μεταφοράς και αποθήκευσης, των υπηρεσιών παροχής καταλύματος και των υπηρεσίες εστίασης συμμετείχαν συνολικά, από το 1995 έως το 2019, κατά μέσο όρο με 22,5% στο εκάστοτε ΑΕΠ της χώρας.

5.   Βέβαια, με κανένα τρόπο δεν μπορεί να παραγνωριστεί η σημασία του Τουρισμού και η συμβολή του στο ΑΕΠ της χώρας, στην οικονομία όμως, όπως και σ’ όλους τους τομείς, πρέπει να υπάρχουν κάποιες σταθερές πάνω στις οποίες να οικοδομείς και να στηρίζεις όλα τα υπόλοιπα. Διαφορετικά, κτίζεις… πύργους στην άμμο!

6.    Εάν ψάξουμε, θα δούμε ότι μια μέθοδος υπολογισμού του ΑΕΠ μιας χώρας είναι και της συνολικής δαπάνης, όπου ανάμεσα στις τέσσερις συνιστώσες που τη συναποτελούν περιλαμβάνεται και η ιδιωτική κατανάλωση. Έτσι δεν πρέπει να μας εκπλήσσει ότι, ειδικά τον καιρό της αφθονίας του δανεικού χρήματος (2001-2007), είχαμε, και «κοκορευόμαστε» γι’ αυτό, κατά μέσο όρο ανάπτυξη 3,9%, διπλάσια σχεδόν αυτής των άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2,1%, ΕΕ15).

7.   Σύμφωνα με στοιχεία του ΣΕΤΕ η συνολική συμμετοχή του Τουρισμού, άμεση και έμμεση, στο ΑΕΠ της χώρας ήταν το 2018 στο 30,9%, ενώ το 2007 στο 17,5%. Επειδή όμως το ΑΕΠ της χώρας σε σταθερές τιμές του 2010 ήταν τα έτη αυτά 190.817 και 250.720 εκατ.€ αντίστοιχα, η πραγματική συνολική συμμετοχή του Τουρισμού στο ΑΕΠ σε εκατομμύρια € για τα έτη αυτά ήταν περίπου 58.962 και 43.876, δηλαδή η διαφορά δεν είναι τόσο μεγάλη όσο τα ποσοστά θέλουν να φαίνεται. Αυτό εξάλλου εξηγείται και από το γεγονός ότι η μέση κατά κεφαλή δαπάνη ήταν 520 € το 2018 σε σχέση με 700 € το 2007, αν και οι αφίξεις ήταν αντίστοιχα 30,1 και 16,2 εκατ., γεγονός που πρέπει από μόνο του να μας προβληματίσει σοβαρά.

8.   Στην Τουρκία και Αίγυπτο παρουσιάζονται σημαντικές μειώσεις επισκεπτών το 2016, της τάξης του 25% και 42% αντίστοιχα, σύμφωνα με στοιχεία του UNWTO, αν και παρουσίασαν ανάκαμψη τα επόμενα χρόνια, μέχρι τουλάχιστον και το 2018. Στην Ελλάδα πάλι, μετά μια σημαντική μείωση των επισκεπτών μεταξύ 2007 και 2010, παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση από το 2013 μέχρι και το 2014 για να επανέλθουμε το 2017 και 18 σε αυξήσεις της τάξης του 10% ετησίως (στοιχεία ΣΕΤΕ).

9.   Το πλέον πρόσφατο αλλά και το πιο χαρακτηριστικό συμβάν, πέραν αυτού της κρίσης του κορονοϊού, ήταν αυτό της πτώχευσης του βρετανικού τουριστικού κολοσσού «Thomas Cook» που συμπαρέσυρε, φέρνοντας κυριολεκτικά στο χείλος της καταστροφής, πλήθος τουριστικών καταλυμάτων στην Κρήτη που ήταν άμεσα συνδεδεμένα μαζί του!

10.   Στον πρωτογενή Τομέα υπάγονται, βέβαια, ακόμη και οι εξορύξεις, η δασοκομία και η αλιεία, όπου κάθε μία αποτελεί και ένα ιδιαίτερο κλάδο με τα δικά του χαρακτηριστικά και προβλήματα. Ειδικά για μας, ως χώρα που περιβρέχεται από θάλασσα και έχει δεκάδες νησιά, ο κλάδος της αλιείας έχει ιδιαίτερη σημασία που παρά τα βήματα προόδου που έχουν σημειωθεί, υπεράκτια αλιεία και ιχθυοκαλλιέργειες, ο κλάδος παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα με τους μεμονωμένους αλιείς να πλέουν κυριολεκτικά σε πελάγη αβεβαιότητας και κρατικής αδιαφορίας.

11.    Εδώ, δεν θα πρέπει να αγνοηθούν και οι μικρές, συχνά καινοτόμες, μονάδες, που εξειδικεύονται στην παραγωγή μέχρι και διάθεση εξαιρετικών γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων με στόχο κυρίως τις ξένες αγορές. Οι μονάδες αυτές πρέπει όχι μόνο να διευκολυνθούν με κάθε τρόπο στο έργο τους, αλλά να ενθαρρυνθεί και η δημιουργία άλλων.

12.    Στη χώρα μας, στον γεωργικό τομέα, έχει διαπραχθεί, και δυστυχώς συνεχίζεται, ένα μεγάλο έγκλημα, αφενός με το να αφήνεται σχεδόν ανεξέλεγκτη η χρήση φυτοφαρμάκων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των καταναλωτών, αλλά και των ίδιων των παραγωγών, και αφετέρου με τη σχεδόν καθολική αποδοχή της χρήσης γενετικά τροποποιημένων σπόρων της πολυεθνικής «Monsanto» στα οπωροκηπευτικά, με αποτέλεσμα αυτά να έχουν χάσει παντελώς το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα που είχαν, όσον αφορά τη γεύση και το άρωμα τους, προς χάριν μόνο της εμφάνισης και της ποσότητας, επιβεβαιώνοντας έτσι για μια ακόμη φορά ότι «τα φαινόμενα (πολλές φορές) απατούν» και ότι «ουκ εν τω πολλώ το ευ»!

13.    Με τις μεγάλες κυρίως ξενοδοχειακές μονάδες υπάρχει ένα σοβαρό θέμα· αυτό του «All inclusive», όπου η παροχή αυτή αφήνει πρακτικά λίγα έως ελάχιστα στην τοπική οικονομία από τους τουρίστες που διαμένουν στα ξενοδοχεία αυτά. Το θέμα είναι δύσκολο και μια λύση μπορεί να είναι η καθιέρωση του μοντέλου «Κόστα Ναβαρίνο», που υποστηρίζει έμπρακτα και με πολλές δράσεις εργαζομένους και παραγωγούς της περιοχής, με αποτέλεσμα όλη η γύρω περιοχή της Μεσσηνίας να έχει ωφεληθεί σημαντικότατα από το ξενοδοχείο αυτό και τον τρόπο λειτουργίας του. Διαφορετικά, για όσους δεν το επιθυμούν, υπάρχει η λύση της επιβολής ειδικού φορολογικού τέλους, που θα αποδίδεται στον τοπικό Δήμο ή Κοινότητα.