ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ή... ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ Μέρος 1ο: Γνωρίζοντας τα βασικά

Είναι μέρες τώρα που παρακολουθούμε τον «καυγά» (εντάξει, έναν από όλους αυτούς που δεν μας αφήνουν να βαριόμαστε) ανάμεσα στους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ από τη μία και τα κόμματα της αντιπολίτευσης από την άλλη, όπου πρωτοστατεί η ΝΔ.

Οι πρώτοι, αν και έχουν αναλάβει, κοντά τέσσερα χρόνια τώρα, την διακυβέρνηση της χώρας, φαίνεται, παραδόξως, ότι δεν το έχουν καταλάβει ακόμη, μιας και για όλα αυτά που δεν κάνουν ή δεν μπορούν να κάνουν συνεχίζουν να λένε ότι φταίνε οι προηγούμενοι, οι δανειστές, το κατεστημένο, η γραφειοκρατία, ο κακός (μας ο) καιρός και ότι άλλο υπάρχει ή δεν υπάρχει

Οι της ΝΔ από την άλλη, άλλοι πάλι κι αυτοί που θυμήθηκαν τελευταία ξανά τον παλιό «καλό» τους εαυτό, βιάζονται να τους αντικαταστήσουν, για να δούμε όλοι εμείς, που περιμένουμε με αγωνία(;), πόσο καλύτερα θα τα καταφέρουν αυτή τη φορά, μιας και την προηγούμενη, διακυβέρνηση Καραμανλή junior, ο πήχης των διακηρύξεων και των προσδοκιών τέθηκε μεν ψηλά, τα ελλείμματα όμως της χώρας ήταν εκείνα που εκτοξεύτηκαν, μαζί με τους διορισμούς και τις μονιμοποιήσεις, κυριολεκτικά στα ύψη και μας οδήγησαν εδώ που βρισκόμαστε τώρα, δηλαδή σε κατάσταση άτυπης μεν, ουσιαστικής δε χρεωκοπίας!

Ο καυγάς αυτή τη φορά αφορά τις συντάξεις και την επικείμενη(;) περικοπή τους, όπου για μια φορά ακόμη, για ένα θέμα που γενικότερα είναι τόσο σοβαρό και που στην πραγματικότητα αφορά όλους, τους συνταξιούχους, αυτούς που εξακολουθούν(!) να εργάζονται, αλλά και τους νέους που δεν έχουν ακόμη μπει στον στίβο της εργασίας, εάν και όταν βέβαια καταφέρουν μπουν, παίζεται ένα πολιτικό παιχνίδι που μας θυμίζει εκείνο των παιδικών μας χρόνων με την μαργαρίτα: «Δεν θα κοπούν (κυβέρνηση), θα κοπούν (αντιπολίτευση, αν και δεν… το θέλει), δεν θα κοπούν, θα κοπούν, θα...», και πάει λέγοντας.

Όλος ο αγώνας και η αγωνία είναι βέβαια για τα ψηφαλάκια, τους ψηφοφόρους, αφού οι μεν, ο συνασπισμός που κυβερνά, προσπαθεί να καθησυχάσει τους ψηφοφόρους του, λέγοντας τους ότι: «Θα διαπραγματευτεί σκληρά (άντε πάλι) για να μην περικοπούν τελικά οι συντάξεις», οι δε, οι της αντιπολίτευσης, προσπαθούν να κερδίσουν ψηφοφόρους, λέγοντας τους ότι: «Οι συντάξεις θα περικοπούν και, αν αυτό συμβεί τελικά, θα ευθύνεται αποκλειστικά¹ η κυβέρνηση που το δέχτηκε και ψήφισε το σχετικό μέτρο» (ενώ αυτοί, δηλαδή ΝΔ και ΠΑΣΟΚ..., «θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματι μου»).

Κανείς, βέβαια, από αυτούς τους τελευταίους δεν μπήκε στον κόπο (γιατί άλλωστε, αφού στην πολιτική όταν ψαρεύεις σε θολά νερά όλο και κάτι θα πιάσεις) να μας εξηγήσει τι εννοούν κατ’ αρχάς λέγοντας ότι θα περικοπούν οι συντάξεις; Περιλαμβάνονται επιτέλους όλες ή κάποιες απ’ αυτές οι οποίες εμπίπτουν στην περίπτωση που αναφέρεται τόσο συχνά, αν και ελάχιστοι μπαίνουν στον κόπο να την εξηγήσουν, ως «προσωπική διαφορά»;

Διστάζουν, όμως, ακόμη όλοι τους, δηλαδή και οι μεν και οι δε, γιατί είναι θέματα στην κυριολεξία αναμμένα κάρβουνα που όποιος τα πιάσει στα χέρια του κινδυνεύει να καεί, να μας εξηγήσουν ξεκάθαρα και τεκμηριωμένα:

-     Είναι αναγκαία ή δεν είναι η περικοπή γενικότερα των συντάξεων και ποιες είναι οι επιπτώσεις, βραχυπρόθεσμες, αλλά και μακροπρόθεσμες, αν τελικά συμβεί το ένα ή το άλλο;

-    Μπορεί ή όχι να γίνει κάτι για να αποφευχθεί η συνεχής περικοπή τους, χωρίς όμως να την πληρώσουν για μια ακόμη φορά, όπως συμβαίνει τώρα, οι επόμενοι στη σειρά να συνταξιοδοτηθούν;

-   Ποιο τελικά είναι το πρόβλημα με το συνταξιοδοτικό και ποιοι είναι οι παράγοντες που το επηρεάζουν τόσο που, αν δεν τους προσέξουμε για να το λύσουμε, οριστικά όμως, «μαύρο φίδι που μας έφαγε»;

Ερωτήματα που αναζητούν απαντήσεις και κυρίως λύσεις, γιατί όταν αυτές δεν δίνονται επιβεβαιώνεται αυτό που φέρεται να έχει πει Γάλλος πολιτικός: «Δεν υπάρχει πρόβλημα του οποίου η μη λύση να μην είναι, με τη σειρά της, μια καλή λύση»!

Επειδή όμως όταν αφήνεις κάτι να χρονίζει χωρίς να κάνεις κάτι αυτό «κακοφορμίζει» και το πρόβλημα γιγαντώνεται και, όπως αναφέραμε, το πρόβλημα του συνταξιοδοτικού αφορά καίρια όλους εμάς τους υπόλοιπους και επειδή ακόμη δεν επιθυμούμε (εντάξει, όσοι θέλετε το πιστεύετε) να παίξουμε για μια ακόμη φορά τον ρόλο του «χρήσιμου ηλίθιου» στα πολιτικά παιχνίδια που κάθε τόσο σκαρώνουν οι διάφοροι «πολιτικάντηδες», ας εξετάσουμε και στην περίπτωση αυτή, όπως κάνουμε και πρέπει να κάνουμε πάντα, για να μπορούμε να έχουμε μια τεκμηριωμένη άποψη μέσα στα πλαίσια βέβαια και τους περιορισμούς των κειμένων αυτών, τα παρακάτω, προτού προχωρήσουμε στα επόμενα στη σειρά αυτή των αναρτήσεων.

-    Ποια είναι τα συνταξιοδοτικά συστήματα που εφαρμόζονται στα κράτη σήμερα.

-  Πώς λειτουργούν αυτά βασικά στη χώρα μας και πώς αυτή προσπαθεί να αντιμετωπίσει την καταβολή των συντάξεων και βέβαια.

-   Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν το συνταξιοδοτικό και πρόκειται να το επηρεάσουν ακόμα εντονότερα στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Οι περισσότεροι, όταν αναφέρονται στα Συνταξιοδοτικά συστήματα, προχωρούν συνήθως κατευθείαν στους τρόπους, Πυλώνες όπως τους ονομάζουν, που αυτά χρησιμοποιούν, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, για να χρηματοδοτούνται, δηλαδή τους διάφορους τρόπους με τους οποίους αυτά ανταπεξέρχονται στις υποχρεώσεις τους για την παροχή συντάξεων γήρατος κυρίως, αλλά και άλλων συμπληρωματικών παροχών, εφόσον βέβαια αυτές προβλέπονται.

Ορθότερο βέβαια είναι τα Συνταξιοδοτικά συστήματα να διακρίνονται πρωταρχικά ανάλογα με τον εάν βασίζονται σε καθορισμένες παροχές ή εισφορές, ανάλογα δηλαδή με τα Συνταξιοδοτικά σχήματα, όπως οι δύο αυτοί μέθοδοι ονομάζονται, που αυτά εφαρμόζουν και στην συνέχεια, εφόσον καθοριστεί ποιο Συνταξιοδοτικό σχήμα κάθε Συνταξιοδοτικό σύστημα υιοθετεί, να εξεταστεί σε ποιους Πυλώνες ή καλύτερα Χρηματοδοτικά συστήματα αυτό στηρίζεται ή χρησιμοποιεί αντίστοιχα.

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά γνωρίσματα κάθε Συνταξιοδοτικού συστήματος παρουσιάζονται πιο αναλυτικά παρακάτω.

Συνταξιοδοτικά σχήματα

Αυτά διακρίνονται σε:

Καθορισμένων παροχών (defined benefit), στα οποία από την αρχή η παροχή καθορίζεται ως σταθερό ποσό ή συνάρτηση κάποιου άλλου μεγέθους (συνήθως του μισθού του μέλους) και στη συνέχεια υπολογίζεται η απαιτούμενη εισφορά. Στα συνταξιοδοτικά Ταμεία τα οποία ακολουθούν το σχήμα αυτό είναι ευνόητο ότι υπάρχει ανάγκη τακτικής αναλογιστικής παρακολούθησης, ώστε ενδεχόμενα να γίνει αναπροσαρμογή των εισφορών προκειμένου να επιτυγχάνεται εκάστοτε η παροχή που το Ταμείο έχει δεσμευτεί.

Καθορισμένων εισφορών (defined contribution), στα οποία καθορίζεται από την αρχή το ποσοστό (συνήθως επί του μισθού κάθε μέλους) ή το ποσό της εισφοράς και στην συνέχεια η παροχή προσδιορίζεται αποκλειστικά και μόνο από τη συσσώρευση των αντίστοιχων ετήσιων (ή εφάπαξ) εισφορών. Οι εισφορές αυτές φυσικά επενδύονται, κάτι που γίνεται συνήθως από εξειδικευμένους επαγγελματίες, και οι όποιες αποδόσεις, μαζί με το κεφάλαιο, συσσωρεύονται στο τέλος του εργασιακού βίου.

Υβριδικά σχήματα, τα οποία συνδυάζουν στοιχεία τόσο από τα σχήματα καθορισμένων παροχών όσο και από εκείνα των καθορισμένων εισφορών.

Χρηματοδοτικά συστήματα

Για να μπορεί ένα ασφαλιστικό σχήμα να αντεπεξέρχεται στις υποχρεώσεις του, θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να κατέχει τους αναγκαίους πόρους, ώστε όχι μόνο να μπορεί να αντεπεξέλθει στο άμεσο κόστος παροχών, αλλά να έχει τη δυνατότητα να καλύψει και το κόστος των μελλοντικών παροχών όταν έρθει η ώρα να καταβληθούν.

Η μέθοδος χρηματοδότησης που ακολουθείται από ένα ασφαλιστικό σχήμα έχει πολλή μεγάλη σημασία για την εύρυθμη λειτουργία του και αυτή αφορά τη χρονική κατανομή των πόρων σε σχέση με τις υποχρεώσεις του σχήματος οι οποίες είναι:

α) Το άμεσο κόστος, που προέρχεται από την καταβολή των συντάξεων στους ήδη συνταξιούχους.

β) Το μακροπρόθεσμο κόστος, που προκύπτει από την ανάγκη κάλυψης του κόστους των μελλοντικών παροχών τόσο στους ήδη συνταξιούχους όσο και στους μελλοντικούς.

Το κρίσιμο σημείο εδώ είναι ποιο τμήμα του συνολικού κόστους αναγνωρίζεται κάθε φορά και συνεπώς χρηματοδοτείται. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό λοιπόν, τα συστήματα χρηματοδότησης ενός συνταξιοδοτικού σχήματος διαχωρίζονται στα ακόλουθα τρία, που οι περισσότερες χώρες όπου λειτουργούν συνταξιοδοτικά συστήματα εφαρμόζουν σε μεγαλύτερη ή μικρότερη αναλογία :

(Ανα)διανεμητικό σύστημα

Στο σύστημα αυτό, που είναι ένα κρατικό συνταξιοδοτικό σχήμα και αναφέρεται διεθνώς με τον όρο PAYG (Pay As You Go), δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο άμεσο κόστος και ο ενεργός πληθυσμός καταβάλλει, όταν βέβαια εργάζεται, σε όλη τη διάρκεια του εργασιακού του βίου εισφορές, ώστε να καταστεί δυνατή, θεωρητικά τουλάχιστον, η καταβολή συντάξεων σε όσους συνταξιοδοτούνται.

Το σύστημα αυτό ονομάζεται διανεμητικό γιατί η τωρινή γενιά εργαζομένων «διανέμει» δικό της εισόδημα προς τις παλιότερες γενιές για τις συντάξεις τους, αν και πολλοί συνεχίζουν, εσφαλμένα, να το αποκαλούν «αναδιανεμητικό», αν και δεν είναι αναγκαστικά τέτοιο, αφού δεν αναδιανέμει το εισόδημα εντός της ίδιας γενιάς.

Όπως είναι ευνόητο στο σύστημα αυτό τον κυριότερο ρόλο παίζει ο τρόπος που γίνεται η διαδικασία της διανομής αυτής, την οποία, όπως βέβαια καταλαβαίνετε, αναλαμβάνει το κράτος (εννοούμε βέβαια ένα κανονικό κράτος, έτσι, για να μη γίνονται παρανοήσεις).

 Όταν, βέβαια, το σύστημα αυτό λειτουργεί κανονικά, οι εισφορές, κρατήσεις ή όπως εσείς θέλετε να τις ονομάσετε των εργαζομένων και των εργοδοτών, όταν οι εργαζόμενοι είναι Μισθωτοί, σχηματίζουν προοδευτικά ένα αποθεματικό κεφάλαιο που μαζί με τις αποδόσεις του σε διάφορες μορφές επενδύσεων είναι σε θέση (θεωρητικά πάντοτε) να καλύψει τις τρέχουσες συνταξιοδοτικές, αλλά και άλλες υποχρεώσεις του ταμείου, όπως επιδόματα ανεργίας, ασθένειας, ατυχήματος και χηρείας, με το ύψος του ποσού στις συντάξεις που παρέχονται να καθορίζεται με τα χρόνια εργασίας και τις αποδοχές, με βάση κάποιο μαθηματικό τύπο ή συντελεστές και τις σχετικές διατάξεις που ορίζονται εκάστοτε (δυστυχώς πολύ συχνά στην Ελλάδα, σχεδόν από κάθε κυβέρνηση).

Έτσι, όταν ένας εργαζόμενος έρθει η σειρά του να συνταξιοδοτηθεί κι αυτός, οι πόροι του ταμείου που αναλίσκονται για την παροχή σύνταξης του πρέπει να αναπληρώνονται κυρίως από τις εισφορές εκείνων που εργάζονται, ώστε να υπάρχει μια ισορροπία στο σύστημα.

Δημιουργείται λοιπόν προοδευτικά, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, μια εξάρτηση των παλαιοτέρων γενεών από τις νεότερες με την διανομή των πόρων από τον ενεργό πληθυσμό, που καταβάλλει εισφορές, στους συνταξιούχους, δηλαδή με απλά λόγια είναι το σύστημα που οι νέοι και οι ήδη εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των παλαιοτέρων γενεών!

Ανταποδοτικό - Κεφαλαιοποιητικό σύστημα

Στο σύστημα αυτό αναγνωρίζεται, από τα δύο κόστη που αναφέραμε προηγουμένως, το μακροπρόθεσμο κόστος και το ύψος της εισφορά των μελών του καθορίζεται έτσι ώστε η ολική ή εν μέρει κεφαλαιοποίηση τους να επιτρέπει να αντιμετωπισθούν οι μελλοντικές υποχρεώσεις του συστήματος.

Η λειτουργία αυτών των συστημάτων είναι λιγότερο απλή αλλά περισσότερο λογική και αποτελεσματική. Σε γενικές γραμμές, η λειτουργία τους βασίζεται στην απαίτηση της ύπαρξης κάθε χρονική στιγμή ισότητας μεταξύ των υποχρεώσεων, σε παρούσες αξίες, του ασφαλιστικού συστήματος και της παρούσας αξίας των περιουσιακών του στοιχείων. Στα περιουσιακά στοιχεία συμπεριλαμβάνονται οι εισφορές που αναμένεται να λάβει το σχήμα καθώς και το απόθεμα που έχει δημιουργηθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή και οι πρόσοδοι που προκύπτουν από την επένδυσή του.

 Με το συγκεκριμένο σύστημα, κάθε γενεά εργαζομένων συσσωρεύει κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των δικών της παροχών ή κάθε εργαζόμενος συσσωρεύει κεφάλαια για τη χρηματοδότηση αποκλειστικά και μόνο των δικών του παροχών.

Υβριδικά συστήματα

Στα συστήματα αυτά οι εισφορές των εργαζομένων χρησιμοποιούνται στο μεγαλύτερο ποσοστό για να καλύψουν τις συντάξει των ήδη συνταξιούχων, ενώ κάποιο μικρότερο ποσοστό μεταφέρεται ως αποθεματικό ασφαλείας στα επόμενα έτη για τη χρηματοδότηση της τρέχουσας γενεάς εργαζομένων ή των μελλοντικών γενεών εργαζομένων.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Σήμερα, πολλά, ίσως και τα περισσότερα, από τα εθνικά συνταξιοδοτικά συστήματα βασίζονται σε σχήματα καθορισμένης παροχής και χρηματοδοτούνται σύμφωνα με το αναδιανεμητικό σύστημα. Δεδομένου όμως ότι με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να γίνονται ορατά τα μειονεκτήματα αυτών των συστημάτων, οι ειδικοί στο συνταξιοδοτικό αναζήτησαν νέα εναλλακτικά σχήματα.

Κεφαλαιοποιητικό Σύστημα Καθορισμένων εισφορών ατομικών λογαριασμών (Funded Defined Contribution – FDC)

Ένα τέτοιο εναλλακτικό μοντέλο υπήρξε το σύστημα αυτό που εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’80, υιοθετήθηκε στην Χιλή² (1981), σε χώρες της Λατινικής Αμερικής καθώς της Ευρώπης και παρουσιάστηκε από τους ειδικούς τότε ως η ενδεδειγμένη λύση για τη μετάβαση από ένα σχήμα καθορισμένων παροχών σε ένα κεφαλαιοποιητικό καθορισμένων εισφορών ή σε ένα μεικτό σύστημα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων χρηματοδότησης που αντιμετώπιζαν τα πρώτα.

Σύστημα Καθορισμένων Εισφορών με Νοητή Κεφαλαιοποίηση (Notional Defined Contribution – NDC)

Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον έχει ένα νέο εναλλακτικό μοντέλο που ονομάζεται Σύστημα Καθορισμένων Εισφορών με Νοητή Κεφαλαιοποίηση (Notional Defined Contribution – NDC) και εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Το σύστημα αυτό που υιοθετήθηκε από αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία (1995), η Λετονία (1996), η Σουηδία (1999) και η Πολωνία (1999), βασίζεται στην ιδέα των νοητών λογαριασμών (notional accounts) και έχει μεν ως χαρακτηριστικό του στοιχείο τους ατομικούς λογαριασμούς που χρηματοδοτούνται όμως σύμφωνα με το αναδιανεμητικό σύστημα (PAYG).

Με το σύστημα αυτό οι παροχές δεν υπολογίζονται από μαθηματικό τύπο ή συντελεστές που βασίζονται στο ύψος της μισθοδοσίας και στα έτη εργασίας, αλλά στο νοητό κεφάλαιο που έχει συσσωρευτεί στο λογαριασμό του εργαζομένου κατά τη χρονική στιγμή της αποχώρησης από την εργασία. Δημιουργείται δηλαδή ένας νοητός ατομικός λογαριασμός για κάθε εργαζόμενο ο οποίος πιστώνεται, χωρίς όμως να γίνεται πραγματική κατάθεση, με τις εισφορές του καθώς και τις εργοδοτικές του εισφορές.

Όλες αυτές οι εισφορές των εργαζομένων, όπως προαναφέρθηκε, χρησιμοποιούνται για την πληρωμή αυτών που ήδη συνταξιοδοτούνται, όταν όμως φθάσει η ώρα συνταξιοδότησης κι αυτών, τότε οι παροχές (συντάξεις) τους συνδέονται άμεσα με το ποσό των νοητών λογαριασμών, το οποίο μετατρέπεται σε ισόβια σύνταξη, ανάλογα με το προσδόκιμο ζωής κατά τη συνταξιοδότηση.

Ο υπολογισμός αυτός της σύνταξης διαφέρει μεν από χώρα σε χώρα, συνδέεται όμως με τις μισθολογικές μεταβολές, το ύψος της μισθοδοσίας και το ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ. Αν ένας εργαζόμενος φθάνοντας στην ηλικία συνταξιοδότησης δεν κατορθώσει να συγκεντρώσει το αναγκαίο κεφάλαιο που θα του επιτρέψει να λάβει την κατώτατη ανεκτή σύνταξη, τότε προβλέπεται επιδότηση από το κράτος, το κόστος της οποίας καλύπτεται από τη γενική φορολογία. Το ποσό αυτό εξαρτάται από τη χώρα, σε ορισμένες όμως είναι τόσο χαμηλό, ώστε καθιστά το σύστημα λιγότερο αναδιανεμητικό.

Η ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

(Ανα)διανεμητικό σύστημα

Στη χώρα μας το ασφαλιστικό σύστημα που κυρίως εφαρμόζεται³ και αποτελεί τον βασικό κορμό του όλου συνταξιοδοτικού συστήματος, όντας υποχρεωτικό, βασίζεται θα μπορούσαμε να πούμε σε ένα Υβριδικό σχήμα παροχής, δεδομένου ότι τόσο οι παροχές όσο και οι εισφορές μεταβάλλονται συνέχεια, το δε σύστημα με το οποίο παρέχονται οι συντάξεις δεν είναι άλλο και, με τις αγκυλώσεις που έχουν δημιουργηθεί τόσα χρόνια στα μυαλά μας, δεν θα μπορούσε να είναι άλλο παρά ένα πρωταρχικά (Ανα)διανεμητικό.

Πηγές χρηματοδότησης

Οι φορείς και οι παροχές του συστήματος αυτού χρηματοδοτούνται από σύνθετους μηχανισμούς που περιλαμβάνουν:

-    Εισφορές εργαζομένων

-    Εισφορές εργοδοτών, τουλάχιστον για τους μισθωτούς

-    Τακτική συμμετοχή του κρατικού προϋπολογισμού

-    Κοινωνικούς πόρους (έμμεσοι φόροι)

-   Έκτακτη κρατική επιχορήγηση

-   Πόρους από την αξιοποίηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης

Πλεονεκτήματα

Τα βασικά πλεονεκτήματα του συστήματος αυτού είναι:

-   Επειδή προβλέπει θεσμοθετημένες και υποχρεωτικές εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών, δεν αφήνει στη διάθεση του καθενός το εάν και πότε θα παρακρατείται από τις αποδοχές του, ως ασφαλιστική εισφορά, κάποιο ποσό που θα καλύπτει μελλοντικά(;) τις ανάγκες του με τη μορφή μηνιαίας σύνταξης.

-    Προβλέπει την συμμετοχή του κρατικού προϋπολογισμού, για να καλύψει τυχόν χρηματοδοτικές ανάγκες που θα παρουσιαστούν στο ασφαλιστικό αυτό σύστημα.

-    Εξασφαλίζει μια ελάχιστη κρατική παροχή, ώστε το ύψος της σύνταξης που παρέχεται να μην είναι μικρότερη, για διαφόρους λόγους που μπορεί να υπάρχουν, από το ποσό αυτής της παροχής. 

Μειονεκτήματα

Υπάρχουν όμως και σοβαρά μειονεκτήματα στο σύστημα αυτό, μειονεκτήματα που βρίσκονται ακριβώς στον πυρήνα του, στη φιλοσοφία δηλαδή στην οποία στηρίζεται. Συγκεκριμένα:

-   Είναι άδικο, αφού μια κρίση στον τομέα της απασχόλησης μπορεί να δημιουργήσει τεράστιο πρόβλημα στις αποδοχές των νεοεισερχομένων σε σύνταξη, αφού οι μέχρι τότε ασφαλιστικές τους εισφορές και κρατήσεις θα έχουν χρησιμοποιηθεί για την παροχή συντάξεων στους προηγούμενους, στην παλαιότερη γενεά κυρίως, οι νέες όμως εισφορές δεν θα είναι αρκετές για να τους διασφαλίσει μια σύνταξη ανάλογη με τις κρατήσεις που έχουν οι ίδιοι καταβάλλει.

-   Είναι αδιαφανές. Πράγματι, πέρα από τον παραπάνω παράγοντα, επειδή η διαχείριση του συστήματος αυτού γίνεται ουσιαστικά από το κράτος, εναπόκειται στο πώς και σε ποιο βαθμό οι εκάστοτε πολιτικές σκοπιμότητες των κυβερνήσεων θα επηρεάζουν τις παρεχόμενες συντάξεις και τα αποθεματικά, εάν βέβαια μπορεί αυτά να δημιουργηθούν, των ασφαλιστικών φορέων.

Το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα σοβαρό στην Ελλάδα όπου οι πολιτικές σκοπιμότητες έχουν ανέκαθεν τον πρώτο λόγο, με αποτέλεσμα, για να αναφέρουμε μόνο κάποιες περιπτώσεις:

*    Να παρέχονται συντάξεις σε ομάδες που σχεδόν δεν έχουν καταβάλλει ασφαλιστικές εισφορές, στην κυριολεξία ούτε μία «δραχμή».

*    Να λεηλατούνται στην κυριολεξία με πολιτικές παρεμβάσεις υγιέστατα ασφαλιστικά ταμεία, βλέπε ΝΑΤ, και οι ασφαλισμένοι τους να παίρνουν στην κυριολεξία ψίχουλα.

*     Ο χρόνος και ο τρόπος συνταξιοδότησης να καθορίζεται με τις εκάστοτε πολιτικές αποφάσεις, με σωρεία όμως εξαιρέσεων και χαριστικές διατάξεις, και να μην υπάρχει αναλογικότητα στις ημέρες εργασίας που λαμβάνονται υπόψη, τουλάχιστον μέχρι πρότινος(;)⁴, αλλά απαράδεκτη κλίμακα.

*    Η σύνταξη να είναι (θεωρητικά πάντοτε) ανάλογη μεν των εισφορών, το ύψος της όμως να μην αντιστοιχεί υποχρεωτικά σε αυτές.

*    Η πρόβλεψη της συμμετοχής του κρατικού προϋπολογισμού είναι διφορούμενη, διότι βασική της προϋπόθεση είναι ή θα έπρεπε να είναι οι συντάξεις να απονέμονται με σαφώς καθορισμένα κριτήρια που δεν θα εξαρτώνται από τη δύναμη, οικονομική, πολιτική ή άλλη, της μιας ή της άλλης ομάδας εργαζομένων καθώς και από τις εκάστοτε πολιτικές σκοπιμότητες και κάθε λογής τακτικισμούς.

Διαφορετικά θα αποτελεί μπούμεραγκ που θα γυρίζει και θα κτυπά όλους μας, δικαίους και αδίκους, όχι μόνο με περικοπή συντάξεων, κάτι που το είδαμε να συμβαίνει στο παρελθόν και το νοιώσαμε και το νοιώθουμε καλά, άγνωστο για πόσο ακόμη καιρό, όλοι στην τσέπη μας (εντάξει, τουλάχιστον οι περισσότεροι), αλλά και με την δημιουργία δυσανάλογων προς τα έσοδα του κράτους πρωτογενών ελλειμμάτων, έναν από τους βασικούς παράγοντες που μας οδήγησαν στην τόσο επώδυνη και μακρόχρονη, έστω και άτυπη, χρεοκοπία μας.

Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι:

-     Να μην ξέρει κανείς πραγματικά τι σύνταξη θα πάρει και, το χειρότερο, αν θα την πάρει, για να μην αναφέρουμε το μπέρδεμα που υπάρχει, με βάση τις κλίμακες που αναφέραμε, σχετικά με τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος!

-    Οι ασφαλιστικές εισφορές να αυξάνοντα υπέρμετρα, κάτι που φέρνει απελπισία στους εργαζόμενους και πνίγει τελικά την οικονομία και τις επιχειρήσεις.

Για να πάρει κανείς μια ιδέα, σε σχέση με τα παραπάνω, σε τι ποσοστό φτάνουν οι ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στον παρακάτω πίνακα⁵, διότι πέρα από τα φανερά, εισφορά εργαζομένου, υπάρχει και η πολύ μεγαλύτερη, πάνω από το 50%, εργοδοτική εισφορά που συνήθως την αγνοούμε ή θέλουμε να την αγνοούμε. Μετά βέβαια αναρωτιόμαστε γιατί οι επιχειρήσεις, ειδικά οι μικρές που θα μπορούσαν να μειώσουν σημαντικά το πρόβλημα της ανεργία, διστάζουν τόσο πολύ να προσλάβουν εργαζόμενους.

Βέβαια, στον πίνακα αυτό αξίζει να παρατηρήσουμε ακόμη ότι, εκτός από ένα σωρό κρατήσεις που οι περισσότεροι, αν ερωτηθούν, ούτε καν γνωρίζουν τι σημαίνουν ή άλλες για τις οποίες, αν και παρακρατούνται απ’ όλους, στους περισσότερους σχεδόν ποτέ δεν παραχωρήθηκε κάτι (έτσι, για να καταλαβαίνουμε όλοι πώς στήνεται η “φάμπρικα” αυτή με τις κρατήσεις), υπάρχει κάτι ακόμη που βγάζει μάτι. Πράγματι, ενώ η αναλογία κράτησης για την επικουρική ασφάλιση και αυτής για την σύνταξη είναι πάνω από 1 προς 3, στην πραγματικότητα οι επικουρικές συντάξεις είναι κατά πολύ δυσανάλογες με τις συντάξεις και έτσι που πάνε τα πράγματα κοντεύουν σιγά – σιγά να εξαϋλωθούν!

Παραδοξότητες και αδιέξοδα

Το μεγάλο παράδοξο με το σύστημα αυτό, όπως τουλάχιστον έχει καταντήσει, είναι ότι οι νυν συνταξιούχοι που έχουν καταβάλλει, αυτοί τουλάχιστον που συνταξιοδοτήθηκαν κανονικά με 35 ή ακόμα περισσότερα χρόνια εργασίας, ένα «σκασμό» λεφτά σε ασφαλιστικές εισφορές, να αισθάνονται πραγματικά άσχημα, γιατί θεωρούνται απ' όλους, ούτε λίγο, ούτε πολύ, σαν «παράσιτα» που ζουν τρώγοντας τις ασφαλιστικές αποταμιεύσεις όλων αυτών που μπορούν ακόμη σήμερα, με όποια μορφή, να εργάζονται. Το χειρότερο είναι ότι στους τελευταίους μπορεί να περιλαμβάνονται και τα ίδια τους τα παιδιά!

Οι αιτίες που οδήγησαν στην κατάσταση αυτή είναι οι απίστευτες συνδικαλιστικές απαιτήσεις των οργανωμένων και πολιτικά καθοδηγούμενων σωματείων, που ζητούσαν να παίρνουν τα μέλη τους, και έπαιρναν, συντάξεις μεγαλύτερες ή πολύ μεγαλύτερες απ' αυτές που κανονικά τους αναλογούσε και βέβαια πολύ πέρα από την αντοχή του ίδιου του ταμείου τους ή ακόμα οι καιροσκοπικές πολιτικές παρεμβάσεις των εκάστοτε κυβερνήσεων που είτε ασκούσαν κοινωνική πολιτική με τις ασφαλιστικές αποταμιεύσεις των εργαζομένων και έκαναν όπως λένε «μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα» (έμπα και 'συ στο Ταμείο, μπορείς, άσχετα αν δεν έχεις καταβάλλεις ούτε μία [τότε] δραχμή) ή έβαζαν χέρι στα λεφτά των ταμείων με χαμηλότοκο, στην καλύτερη περίπτωση, δανεισμό, για να καλύψουν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού, για να αναφέρουμε κάποια απ' όλα αυτά που συνέβαιναν.

Παρά το γεγονός αυτό, οι υποστηρικτές του συστήματος αυτού, «αριστερίζοντες» και «σοσιαλίζοντες» που για μια ακόμη φορά και για ένα ακόμη θέμα έχουν μπερδέψει την έννοια της πραγματικής αλληλεγγύης με εκείνην της εξάρτησης, θεωρούν ακόμη ότι αυτό αποτελεί ένδειξη, όπως λένε, «διαγενεακής αλληλεγγύης», δηλαδή αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών, δίνοντας έτσι ουσιαστικά άφεση αμαρτιών σε όλους εκείνους που είναι υπαίτιοι για τα όσα τραγικά συνέβησαν (είπαμε, βαφτίζεις το κρέας ψάρι και... «no problem»).

Έτσι, φτάσαμε σήμερα στο σημείο οι τρέχουσες εισφορές των εργαζομένων όχι μόνο να μην δημιουργούν ένα αποθεματικό κεφάλαιο που θα καλύπτει κανονικά, με την κατάλληλη αξιοποίηση του, τη μελλοντική τους συνταξιοδότηση ή έστω ένα σημαντικό μέρος αυτής, αλλά να μην επαρκούν από μόνες τους ούτε καν για την παροχή συντάξεων στους νυν συνταξιούχους.

Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης είναι να καθίσταται αναγκαία πλέον η σημαντική συμμετοχή του κρατικού προϋπολογισμού, δηλαδή όλων αυτών που πληρώνουν φόρους, για να καλυφτεί το κενό! Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τον παρακάτω πίνακα (Προϋπολογισμός 2018), όπου το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών, στις οποίες περιλαμβάνεται, όπως δείξαμε προηγουμένως με τον σχετικό και πάρα πολύ ενδεικτικό πίνακα, και ένα πλήθος άλλων, πέραν εκείνων που αφορούν καθαρά την παροχή συντάξεων, υστερεί σημαντικά σε σχέση με το ποσό εκείνο που απαιτείται για την παροχή συντάξεων και μόνο.

Στο πίνακα αυτόν, παρότι εμφανίζει αυτάρεσκα τα έσοδα να υπερτερούν στα έξοδα, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το σύνολο των μεταβιβάσεων από τον Τακτικό Προϋπολογισμό, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων(!) και τους άλλους φορείς πλησιάζει τα 18 δις Ευρώ, περίπου δηλαδή το 10% του ΑΕΠ⁶ με ό,τι αυτό σημαίνει για την πραγματικά οικονομία, όταν μάλιστα το σύνολο των εσόδων του κράτους από φόρους, ΦΠΑ, ΕΝΦΙΑ και ένα σωρό άλλους, που όλο και κάποιος καρεκλοκένταυρος εφευρίσκει εύκολα κάθε τόσο για να καλυφθούν οι υπάρχουσες ανάγκες για τη λειτουργία του κράτους, είναι μόλις 55 δις. Και εδώ, πέρα από λόγια και αντιπαραθέσεις άνευ ουσίας, είναι πραγματικά η καρδιά του προβλήματος!

ΟΙ ΠΙΟ ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Εκτός όμως από αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω υπάρχουν και οι ακόλουθοι τρεις θεμελιακοί παράγοντες που ο καθένας χωριστά και πολύ περισσότερο όλοι μαζί αποτελούν μια ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια κάθε ασφαλιστικού αυτού συστήματος, πολύ περισσότερο όμως αυτού, όπως είναι δομημένο σήμερα, που μπορεί, αν συμβούν ή δεν προσεχθούν, να τινάξουν το μέλλον του κυριολεκτικά στον αέρα. Αυτοί λοιπόν είναι:

-     Κρατική χρηματοδότηση

Αυτή, που όπως έδειξε ο σχετικός πίνακας είναι «εκ των ων ουκ άνευ» για την παροχή συντάξεων με τη λογική του ασφαλιστικού αυτού συστήματος, δεν είναι πάντοτε εξασφαλισμένη στο βαθμό που απαιτείται, δεδομένου ότι εξαρτάται πάντοτε από την κατάσταση της οικονομίας της χώρας, με άμεσο αποτέλεσμα, όταν αυτή δεν πάει καλά, να έρχονται οι περιβόητες περικοπές για τις οποίες τόσος λόγος γίνεται ή για να το πούμε διαφορετικά, δεδομένου ότι τόσες και από τόσους έχουν γίνει στο παρελθόν, ισχύει στην πραγματικότητα το: «Κουβέντα να γίνεται»!

-     Δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού

Εξαρτάται άμεσα από αυτήν, δεδομένου ότι η μείωση των γεννήσεων (υπογεννητικότητα) και αύξηση του προσδόκιμου ζωής (γήρανση πληθυσμού), φαινόμενα που παρατηρούνται σε διαρκώς μεγαλύτερη έκταση στις ανεπτυγμένες χώρες, με το πρώτο στη χώρα μας να λαμβάνει πλέον απειλητικές διαστάσεις, δημιουργούν, όπως είναι προφανές, τεράστια προβλήματα στο ασφαλιστικό αυτό σύστημα.

-     Ποσοστό εργαζομένων

Το ποσοστό αυτό, όπως είναι δομημένο το ασφαλιστικό σύστημα, παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση του. Έτσι σε περιόδους κρίσης, όπου η ανάπτυξη υποχωρεί ή είναι υποτονική, η αύξηση της ανεργίας σε συνδυασμό με τη φυγή μεγάλου αριθμού ενεργού δυναμικού της χώρας στο εξωτερικό φέρνει το ασφαλιστικό αυτό σύστημα στα όρια του και δείχνει ολοκάθαρα το πόσο λαθεμένη είναι η βάση στην οποία στηρίζεται.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 1^ΟΥ ΜΕΡΟΥ

Φθάνοντας στο τέλος του 1^ου μέρους της σειράς αυτής των αναρτήσεων σχετικά με το συνταξιοδοτικό και έχοντας γνωρίσει καλύτερα σε γενικές γραμμές ποια είναι τα διάφορα συνταξιοδοτικά συστήματα, τα βασικά σχήματα που υπάρχουν σχετικά με αυτά και τα χρηματοδοτικά συστήματα στα οποία στηρίζονται για να λειτουργήσουν, μπορούμε να προχωρήσουμε, εξετάζοντας στο 2^ο μέρος της σειράς κάποιες προτάσεις που θα μας απεγκλωβίσουν από το αδιέξοδο που οδηγούμαστε με το συνταξιοδοτικό, όπως αυτό λειτουργεί σήμερα.

Θα αναφερθούμε όμως και στους μύθους που έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτό, γιατί, εκτός από εκείνο που αποδίδεται σε Γάλλο πολιτικό και αναφέραμε προηγουμένως, που με απλά λόγια λέει ότι, αν δεν κάνεις κάτι για να λύσεις ένα πρόβλημα, μπορεί να θεωρηθεί η μη λύση του ότι είναι μια καλή λύση, στην Ελλάδα «φοριέται» πολύ και το:

«Βρες κάποιον, κάποιους ή κάτι για να του φορτώσεις και το πρόβλημα και την μη λύση του»

Είναι μια παλιά, δοκιμασμένη συνταγή κάποιων, τα αποτελέσματα της οποίας, όμως, τα έχουμε γνωρίσει πολύ καλά όλοι εμείς οι υπόλοιποι, κυριολεκτικά, στο πετσί μας!

Σημείωση 1: Εκτός από το παιχνίδι της μαργαρίτας, ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και ΝΔ παίζουν σχετικά με τις συντάξεις και το παιχνίδι της κολοκυθιάς, με το να κατηγορούν οι μεν τους δε για το ποιος έκοψε πιο πολλές φορές τις συντάξεις. Μια ιδέα γι’ αυτό μπορείτε να πάρετε διαβάζοντας ένα άρθρο σχετικά με την «κόντρα» τους που ξέσπασε στη Βουλή με φόντο την οικονομία αλλά και τις ψηφισμένες για το 2019 περικοπές στις συντάξεις. «Φαγωμάρα» για το θεαθήναι βέβαια, αφού οι συνταξιούχοι ξέρουν καλύτερα απ’ όλους, αν δεν έχουν βαρεθεί να μετρούν, ποιοι και πόσες φορές έκαναν περικοπές κατά καιρούς στις συντάξεις τους.

Σημείωση 2: Είναι γνωστό ότι στη χώρα μας αρκούμαστε στο ότι κάποιος μας είπε, κάπου ακούσαμε ή διαβάσαμε (Αχ, αυτοί οι δημοσιογράφοι!), για να καταδικάζουμε εύκολα κάτι ή κάποιον, χωρίς να μπούμε καν στον κόπο να ψάξουμε κάπως το ζήτημα. Το ίδιο συμβαίνει και με την περίπτωση της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης που έγινε στη Χιλή. Αρκεί κανείς να ψάξει, στα ελληνικά, στο Internet, για να δει ότι έχει πλημμυρήσει από άρθρα, οπαδών κυρίως του κρατισμού και Μαρξισμού, που ούτε λίγο, ούτε πολύ την θεωρούν ως τέλεια καταστροφή (δεν αναφέρουν βέβαια τίποτε για το προηγούμενο σύστημα PAYG που είχε πρακτικά, εκτός για τους στρατιωτικούς, χρεοκοπήσει). Όσοι λοιπόν ενδιαφέρεστε ρίχτε μια ματιά στην αγγλική Wikipedia για να καταλάβετε τι είναι αυτό που συνέβη πραγματικά.

Σημείωση 3: Εκτός από το (ανα)διανεμητικό σύστημα υπάρχουν στη χώρα μας και Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) που λειτουργούν βασικά με το Ανταποδοτικό - Κεφαλαιοποιητικό σύστημα, είναι όμως κατά πολύ περιορισμένα σε έκταση, δεδομένου ότι λειτουργούν υποχρεωτικά ή προαιρετικά ως συμπληρωματικός μηχανισμός ασφαλιστικής κάλυψης είτε των εργαζομένων σε επιχειρήσεις και επαγγελματικούς κλάδους ή των ελεύθερων επαγγελματιών, των αγροτών και των επαγγελματικών τους οργανώσεων, υπό την προϋπόθεση όμως ότι ο αριθμός των ασφαλιζομένων υπερβαίνει τους 100. Τέλος, ως 3ος Πυλώνας στο ασφαλιστικό μας σύστημα, λειτουργεί η Ιδιωτική ασφάλιση με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της, όπως λειτουργεί σήμερα, που όλοι γνωρίζουμε.

Σημείωση 4: Ακόμη και σήμερα, εάν επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του ΙΚΑ σχετικά με τον Οδηγός Θεμελίωσης Συνταξιοδοτικού Δικαιώματος για Ασφαλισμένους του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, θα δείτε ότι «οι Ημέρες Ασφάλισης πρέπει να είναι οι οριζόμενες από τις συνταξιοδοτικές διατάξεις 4500, 10000, 10500, 11100, 12000». Βέβαια, είναι άλλο θέμα εάν θα μπορέσετε τελικά να βγάλετε και άκρη επισκεπτόμενοι την ιστοσελίδα αυτή. Χαρακτηριστικά μάλιστα σ’ αυτήν αναφέρεται: «O Οδηγός Θεμελίωσης Συνταξιοδοτικού Δικαιώματος δεν έχει ενημερωθεί με τις αλλαγές του Ν.4336/2015». Εύγε!!

Σημείωση 5: Ο πίνακας αυτό παρέχεται με κάθε επιφύλαξη. Ο λόγος είναι ότι οι ασφαλιστικές κρατήσεις αλλάζουν κάθε τόσο και, όπως λένε, εδώ είναι που «χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί την μάννα!». Δεν έχετε παρά να επισκεφτείτε τον σχετικό σύνδεσμο (link) για να διαπιστώσετε του λόγου το αληθές.

 Σημείωση 6: Είναι γεγονός ότι η παράθεση απλά κάποιων αριθμών μόνων τους, χωρίς παράλληλα να συνοδεύονται και από κάποια άλλα στοιχεία, οδηγεί συχνά σε τραγικά εσφαλμένες εντυπώσεις. Αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση αυτή, όταν δεν αναφέρεται παράλληλα και το κατά κεφαλή ΑΕΠ της χώρας. Είναι ως να λέμε ότι είναι το ίδιο να έχεις 10€ και να σου παρακρατούν το 10%, αφήνοντας σε με 9€, με το να έχεις 100€ και να σου απομένουν 90€, παρακρατώντας σου πάλι το ίδιο ποσοστό. Είναι μια παλιά τεχνική για να εμφανίζονται για το ίδιο ακριβώς πράγμα δύο διαφορετικές εικόνες, ανάλογα με το τι θέλει ή δεν θέλει κανείς να εμφανίσει ή να αποκρύψει αντίστοιχα.